Alaca'nın 15 km kuzey doğu uzaklığında bulunan Tutluca Köyü'nden doğuya yönelen yol üzerinde ve Kızıllı-Yağlıçal köyü istikameti kuzeyindedir.
'Bu köyün 1 km güneyinde, çapı 200 m, yüksekliği 20 m olan Akhöyük (Aktoprak Höyük) bulunmaktadır. Ak höyük, bu bölge höyüklerinde sıkça gördüğümüz özellik olarak batı kısmından kiste dayalıdır. Satıhta, şiddetli yangın izi gösteren kerpiç duvarlar görülmektedir. Güney kısmında köylülerin kerpiç yapmak için toprak aldığı ve bu yüzden hafif bir tahribatın olduğu gözlenmiştir. Höyüğün etekleri tarla olarak kullanılmaktadır. Yüzeyden Eski Tunç Çağı 2. bin ve Demir Devri seramiği izlerine rastlanmıştır.'

AKPINAR HÖYÜĞÜ
Alaca'nın 15 km kuzey doğusunda, Kapaklı'dan doğuya (Ortaköy'e) giden yol üzerindedir.
'Akpınar Höyüğü coğrafyanın sağladığı ince uzun bir plato üzerinde yer almaktadır. Höyüğün güney kısmı kist'e dayalıdır. Modern köyün gelişmesi nedeniyle bugün sadece höyüğün çok az bir kısmı, o da üstü harman yeri için düzeltilmiş olarak, sağlam görülmektedir. Kısa zamanda müdahale edilmezse höyüğün iyice tahrip olacağını söyleyebiliriz. Yüzeyden yaygın II. bin seramiği tespit edilmiş, ayrıca Demir Devri ve Klasik Çağ çanak-çömlek parçalarına rastlanmıştır.'

Akpınar köyünün 1200-1500 m güneydoğusunda, asıl Akpınar Höyük'ü bulunmaktadır ki Akhöyük'ün benzeridir. Ayrıca köyün yerleşim alanı içinde üzerine ev iskan edilmiş, kale kalıntısı hatta temellerden çıkartılan taşlarla camii inşa edilmiş. Daha sonraları caminin kullanılmaz hale gelmesiyle caminin duvar ve temel taşları sökülerek bir kısmı Gökören Köyü'ne nakledilmiş, bir kısmı da köyde evlerin, ahırların ve bahçe duvarlarının yapımında kullanılmıştır. Köyün güneyinde Taş Çağ dönemine ait Kaya Mezar veya taş evler fotoğraflanmıştır. Acil incelenmeyi ve gün ışığına çıkarılmayı beklemektedir.

KÜÇÜKHIRKA HÖYÜĞÜ
Büyükhırka Beldesi'nin güneyinde daha yüksek bir alanda yer alır. Köyün güneyi ve güney batısı ile doğu yönünde bulunan İnin Deliği, Çatal Ağı, Gâvur Deresi, Üç Armudun Dibi mevkiileri incelemeye ve görülmeye muhtaçtır.

KALINKAYA HÖYÜĞÜ

Alacahöyük'ün kuzeydoğu yönünde arazi üzerinden 3 km mesafede Kalınkaya yerleşme izleri kalkolitik döneme uzanmaktadır. İlk Tunç Çağı'ndan küp ve taş sanduka mezarlar, eski Hitit Krallığı'ndan sfenksler Alacahöyük'e götürülmüş, köyün 200 m. kuzeybatısındaki kayalıklar tanrılar için sunak ve basamaklı tapınak kalıntıları, Helenistik dönemden yapı kalıntıları, pişmiş topraktan lahitler bulunmuştur.

MİYANESULTANHÖYÜĞÜ
Alaca'nın 25 km kuzeyinde Hışır Köyü Boğazı'yla başlayan ihtiyar Deveci Dağları'nı, Alaca suyu ile yaran, yöredeki en derin ve uzun vadinin Dereyazıcı Köyü'nün, batıdan, yaklaşık 250-300 m yüksekliğinde, kuş bakışı konumda, sarp kayalık yamaç üzerinde bulunur. Miyanesultan, türbesi ve kalesi ile meşhurdur.

Miyanesultan Kalesi, Çikhasan Pazarlı Höyük'ünün, güneydoğu yönünde, 2 km mesafeyle Miyanesultan Köyü'ne 1 km mesafede etrafı sur temelleri ile çevrili, batıdan girişi bulunan, güney, kuzey ve doğu yönüyle derin, sarp kayalık, ormanlık vadinin üst bölümünde, büyükçe bir köy oturumunda kale içi eski bir yerleşim yeri mevcuttur. Pazarlı Höyük'ü, üst tabaka özellikleri içerir konumdadır. Ev temelleri yerli yerindedir.

AyrıcaMiyanesultan kale ören yerinin doğu yönünde vadinin doğu yamacında, Dereyazıcı Köyü (Alaca), Düdüklü (Çorum) arasında yaklaşık Dereyazıcı Köyü'ne 1 km kuzey yönde yolun batı ve kuzey kesimindeki heyelan alanında eski bir yerleşim alanı ortaya çıkmıştır. Halk arasında, 'Gücahman' denilen mevki yağmacıların alanı olmuş.Gücahman mevkiinden çıkartılan sütunların parçaları resimlenmiştir. (Dereyazıcı ilköğretim okulu girişine direk olarak dikilmiş, ikisi de Miyanesultan Türbesi bahçesindeki mezara, mezar taşı olarak dikilmiş ve resimlenmiştir.

KABİL KALESİ
Alaca'nın 20 km kuzeyinde, Hışır Boğazı vadi üzerinde, Geven, Değirmenönü, Kuzkışla Köyü'nü takiben, Dereyazıcı Köyü'nün 7 km güneyinde, vadinin batı yamacında, heyelan nedeniyle boşaltılan köyün 500 m kuzey doğusunda Kartal Kaya namıyla meşhurdur. 150-200 m yükseklikte, güney yamacında kale surlarının temel ve duvar kalıntıları mevcuttur. Kuzeydoğu yönünde, zindan denilen basamaklı bir mağarası vardır.

Sarp ve yüksek olan bu alanın, batı yönünde Çırçır Köyü bulunur. (Rivayete göre, Battalgazi Kalesi olarak da nitelendirilir.) Tutluca Köyü bağları yönünde daha yüksekteki çeşme suyu birleşik kaplar esası dikkate alınarak 'pöhrek' denilen çanak borularla bir yamaçtan diğer yamaca vadi tabanından geçirilerek alınmaya çalışılmıştır. Dikkate şayandır.

PAZARÖREN HÖYÜĞÜ (TUTLUCA)
Alaca'nın kuzeydoğu yönünde 10 km mesafede Hışır Köyü, Geven, Kapaklı (Ak höyük çizgisinde) Tutluca höyüğü bulunmaktadır. Eski Çağ ve Demir Devri seramik izleri taşımaktadır.

BEŞİKTEPE HÖYÜĞÜ
Alaca'nın 15 km doğusunda Gerdekkaya Köyü'nün batısında Kümbet Ovası eski yolu üzerinde bulunur. Höyük, köyün doğusunda sırtta bulunur. Köyle iç içe konumdadır. Köy, sürekli göç verdiğinden Höyük'ün üst kısmında, biri sağlam, ikisi yıkık olmak üzere üç ev vardır. 100 m çaplı, 20 m yükseklik içeren höyüktür. Talan edilmeden incelenmelidir.

ÇOMAR HÖYÜĞÜ
Culfalık Kayası ve Hüyük'ü; Dedepınar-Velet (Eren) Köyü'nün 4 km batısında bulunur. Çomar Köyü ile Dedepınar-Velet Köyü arasında yaklaşık 2 km mesafede iki köyün arasındaki meşelik alanın kuzeye bakan yamacında yer alır. Köylülerin Culfalık Kayası dediği kaya, aslında kaya mezardır.
Mezar ağzını kapatan kaya, kuzey yönde sökülmüş boş kaya mezarın 50 m güneyinde, meşeler arasında sunak taşı ve mezarla-sunak taşının batı yönünde küçük vadinin 150 m mesafe yamacında 200 m kuzey-güney yönünün belki daha da uzun yaklaşık 100 m eninde eski bir yerleşim alanı mevcuttur.

GERDEKKAYA HÖYÜĞÜ

Alaca'nın 18 km güneydoğuda Beşiktepe Köyü'nün 3 km ilerisinde bulunur. Köye 150-200 m kuzey etekte, küçük bir vadinin başlangıcında Gerdekkaya vardır. Gerdekkaya'nın 150 m doğusunda Kral Kalesi mevkii vardır. Tarla olarak işlenmektedir. Gerdekkaya'nın kuzeydoğu yamacında asıl höyük alana rastlanır. M.S. 2.yy'la yönelik kalıntılara rastlanmıştır. Tarlasını işleyen köylülerce içi toprakla dolu ambar niteliğinde küpler çıkartılmıştır.

KÜÇÜKDONA KÖYÜ KALINTILARI
Alaca'ya 25 km güneydoğuda eski Kümbet Ovası yolu üzerinde bir köydür. Köyün 2 km kadar doğusunda, Zindan denilen mevkide doğu yönünde bir vadi ile yarılmış batı yamacından çıkılabilen 100 m yüksekliğinde, engebeli, üzeri 10, 15 ve 20 m aralıklarla düzlük gösteren, batı yönde de sarplık arz eden, kuzeyde yükselerek ve kesintiye uğrayarak ekili alanlara ulaşan yerin orta kısmında bir baca vardır.

Doğu yönünde, küçük mağarası, vadi yamacında, büyük mağaraları olan ve vadinin tabanından 10 m yükseklikte kayalar kesilerek açılan sulama kanalı mevcuttur. Sulama kanalı kuzey-güney yönlüdür. Zindan denilen mevkinin güneyinde yer yer kayalık ekili alan üzerinde ve kuzeye bakan yönünde, küçük mağara ve büyük bacayı taklit eden küçük bacalar mevcuttur. Ekilebilen tarlalarda, kaçak kazı izleri mevcuttur. Yöreden çıkartılan taşların, köye giriş meydan çeşmelerinde, bazı ev, bahçe ve ahır duvarlarında olduğunu tespitle resimlenmiştir. Eski Tunç Çağı, Demir Devri ve seramik izleri mevcuttur.

Bolatçık Köyü, doğu bahçeler bölümündeki kayalık, Tutaş alanına yakın bölümlerde, Tutaş Köyü, Gazipaşa Köyü ve Bahçeli Köyü yakınlarında küçüklü büyüklü mağaralara rastlanmıştır. Koçhisar Köyü'nün 200 m kadar kuzeyinde kaya içinde iki odalı yapma mağara, baraj inşaat alanı içine girdiğinden ortadan kalkmıştır.
Ayrıca Sincan köyü (Alaca) ve Yassı Höyük (Yozgat) köyleri arasındaki meşelik alanın güney ucunda bulunan Yassı höyük (üzeri tarla), takriben 2 km. kuzeyinde, koruluk alanın içi, kaya eteği düzlük, kale höyük yeri olarak tahrip edilmeden incelenmeye alınmalıdır.